Ապրում են մատուռում

Երևանում մի տուն կա, որ բնակիչների համար թեև իրենց տունը ոչնչով չի տարբերվում ուրիշ բնակարաններից, սակայն մեզ համար այն գոնե տարօրինակ է:
Մարդիկ վստահեցնում են, որ իրենք մատուռում են ապրում:
Փոքրիկ, աննշան, անխնամ մի տուն է Ազիզի տունը: Նա այստեղ է ապրում մոտ երեսուն տարի: Բաղրամյան, Դեմիրճյան ու Պռոշյան փողոցների միջև ընկած բնակելի թաղամասում է գտնվում: Այստեղ տներն իրար շատ կիպ են, մոտիկ, տեղ-տեղ մի պատը երկու տների համար նույնն է:
Ազիզի տունը վաղուց չի վերանորոգվել: Նրանք ապրում են սովորականի նման: Պայմաններն այնքան էլ լավը չեն, բայց մարդիկ հարմարվել են. շատերի նման առավոտյան արթնանում են, ու ամեն մեկը զբաղվում է իր գործով` հարսը տներն է հավաքում կարգի բերում, թոռները դպրոց են գնում կամ էլ բակում վազվզում ու խաղում են, որդին գնում է աշխատանքի, իսկ ինքը` Ազիզը հետևում է, որ տանն ու բակում ամեն ինչ սարքին լինի, ջրում է տան առաջի շատ փոքրիկ այգին` մի երկու ծառն ու թփերը: Ու ապրում են շատ ուրիշ պապիկների ու թոռների, որդիների ու հարսների պես:
Ազիզի թոռնուհին` Անին, ասում է, որ երբեք որևէ տարօրինակ բան չի զացել, չնայաց փոքրուց գիտի, որ իրենց տունը սովորական անվանել չի կարելի: Տարօրինակ երազներն ու զգացողությունները երբեք չեն հետապնդել իրենց ընտանիքի անդամներին:
Միայն Ազիզի հարսը` Նառան, ասում է, որ ձեռքը չի գնում, որ տան պատերից հանեի մի քանի փոքրիկ սրբապատկերները, որոնք կախել էր սկեսուրը:
Իսկ տանտերը` Մկրտչյան Ազիզը, պատմում է, թե ինչպես է յոթանասունականների սկզբին իր ընտանիքը տեղափոխել Թալինից: Պատմում է, որ տանիք •տնելը չափազանց անհրաժեշտ էր ու այդ տարիներին` բավականին դժվար: Ու երբ Կոզեռնի թաղամասում գտել է հաստ պատերով այդ կառույցը, առանց երկար մտածելու գնել է: Կարճ ժամանակում բավականին փոփոխություններ է արել` քանդել է արևելյան պատը, դրա առաջ մի սենյակ ավելացրել, փակել է արևմտյան կողմի դուռն ու լուսամուտները: Նա պատմում է նաև, որ բավականին դժվար է եղել պատերը քանդել, քանի որ դրանք բավականին հաստ են ու չափազանց ամուր, ինչպես միջնադարից մեջ հասած պաշտամունքային ամեն մի կառույց:
Դեռ մի քանի տասնամյակ առաջ այս տարածքում գերեզմանոց է եղել` Երևանի ամենամեծ ու ամենահին գերեզմանոցը: Այստեղ անգամ քարեդարյան շիրիմներ են եղել: Ազգային Ժողովի շենքն էլ կառուցվել է այդ գերեզմանոցին պատկանող տարածքի վրա: Բնակելի թաղաղամասում ապրողներից շատերն են պատմում, որ տուն կամ որևէ բան կառուցելու համար հողը փորելուց մարդկային ոսկորներ, գերեզմաններ են գտել:
Գերեզմանոցի բարձունքում եղել է միջնադարյան մի մատուռ: Մատուռը ճարտարապետական լուրջ նշանակություն չունի. այն պարզ կառույց է եղել, նրա կարևորությունն այնտեղ հանգչող մարդկանց հիշատակն է, նրանց թողած ավանդը:
Պատմագիրները վկայում են 11-րդ դարում Կոզեռն վարդապետի շիրիմի վրա այստեղ կառուցվել է մատուռն ու նրա անունով էլ կոչվել: Հետագայում նույն անունն է ստացել ամբողջ գերեզմանոցը: Իսկ հիմա շատերն այդպես են անվանում նույն տեղում գտնվող բնակելի թաղամասը:
Այստեղ են թաղվել հայոց 101-րդ հայրապետ սուրբ Մովսես Տաթևացին ու Մելքիսեթ Վժանեցի վարդապետը:
Երեքն էլ իրենց ժամանակների աշխարհահռչակ գիտնական-հոգևորականներ են եղել, որոնց կարծիքի հետ հաշվի են նստել անգամ կայսրերը:

Երեք տարի առաջ, երբ հետաքրքրվում էինք մատուռի պատմությամբ, բոլոր պետական մարմիններում հավաստիացնում էին, որ այն վաղուց քանդված է: Հնագիտության և ազգագրության ինստիտուտում անգամ վստահեցնում էին, որ մատուռը եղել է Ազգային ժողովի շենքի տեղում, որ վաղուց քանդվել է: Մի հնագետ անգամ վստահեցնում էր, թե ինչ-որ գրքում տեսել է մատուռի քանդման լուսանկարը: Ցավոք նա չկարողացավ հիշել, թե որ գրքում է տեսել:
Խորհրդային իշխանությունը 1930-ականներին գերեզմանոցը տեղափոխելու մասին որոշում էր ընդունել: Որոշումն իրականացնելուց առաջ 1934թ մի խումբ հնագետների հանձնարարվել է ուսումնասիրել գերեզմանոցը: Նրանց ուսումնասիրությանն է արժանացել նաև մատուռը, որ գտնվում էր գերեզմանոցի բարձունքում:
Մատուռը հիմա ոչ դրսից է երեւում, ոչ էլ ներսից: Կամ մասնագիտական աչք է պետք այն նկատելու համար, կամ էլ պետք է ինչ-որ մեկը ցույց տա:

Հուշարձանների հաշվառման կենտրոնում էլ էին պնդում, որ Կոզեռնի մատուռը քանդվել է, սակայն իրենց մասնագետ` հնա•ետ Էմիլ Այվազյանին խնդրեցին մատուռի հնարավոր տեղում դիտարկումներ անել:
Ազիզի տունը ներսից ու դրսից նայելուց ու տանտիրոջ հետ զրուցելուց հետո նա այնուամենայնիվ հրաժարվեց երաշխավորել, որ սա հենց այն կոթողն է, որի մասին խոսվում է:
Էմիլ Այվազյան. – Չնայած որ կառույցի ձևը հուշում է, որ սա պետք է որ պաշտամունքային կառույց եղած լինի, միանշանակ հնարավոր չէ ասել, թե ինչ կառույց է սա, բայց հիմնավոր բան է: Գուցե մառան է եղել: Անհրաժեշտ է լուրջ ուսումնասիրություն կատարել. պետք է քանդել հարակից կառույցները, բացել արևելյան ու արեւմտյան պատերը, հատակը, տանիքը, հետո նոր կարծիք ասել:

Թե գերեզմանոցի բարձունքում ինչի համար պետք է մառան կամ այլ բան կառուցվեր, դժվար է ասել, սակայն կառույցն ուսումնասիրելը իրապես մեծ գումարների խնդիր է: Մատուռի ամբողջական տեսքը բացելու համար մի քանի մեծ ընտանիքների պիտի այլ բնակարանով ապահովել:
Երեք տարի առաջ Կոզեռնի մատուռի մասին փաստաթղթեր փնտրելն անիմաստ եղավ, որովհետև այն իրավաբանորեն ոչ մի տեղ գոյություն չուներ: Հուշարձանների պահպանության գործակալության ցուցակում այն հաշվառված չէր: Դա նշանակում էր, որ պետության կողմից չէր պահպանվում:
Միայն 2003թ մասնագետները սկսեցին լուրջ հետաքրքրվել մատուռով: Հուշարձանների պահպանության գործակալության Երևանի ծառայության պետ Կարո Այվազյանի խոսքով մատուռը շուտով կընդգրկվի պետության կողմից պահպանվող հուշարձանների նոր ցուցակում:
Իսկ մինչ մասնա•ետները սկսել են հետաքրքրվել հուշարձանի ճակատագրով, Ազիզն իր ընտանիքի հետ շարունակում է ապրել անհարմար պայմաններում: Իսկ մատուռի պատմություն իմացողն այնտեղ մտնելիս ուզում է մոմ վառել, խունկ ծխել:

Երազներ

Երբ երեխաները քնած ժամանակ ծիծաղում կամ ժպտում են, ասում են, որ նրանք իրենց հրեշտակների հետ են շփվում:
Դեռ ոչ մի մանուկ չի պատմել, թե ինչ երազ է տեսել, բայց շատերս ենք տրամադրված հավատալու այս փաստին: Երևանում ապրող Իդա տատիկն ասում է, որ երազներով երեխաները սովորում են կողմոնորշվել այս աշխարհում: Երևի այդ հավատալիքն է ստիպում երազներին մեծ նշանակություն տալ:
Չնայած քրիստոնեկան եկեղեցիների հոգևորականներն ասում են, որ մեր Տեր Հիսուս Քրիստոսի գալստյամբ երազներով մարդկանց հետ խոսելու անհրաժեշտությունը կորել է, մարդիկ շարունակում են դրանց լուրջ խորհրդավորություն տալ:
Դա հետաքրքրում է ոչ միայն կենցաղային մակարդակում գուշակություններ անողներին, այլ շատ լուրջ գիտնականներին:
Կա բժշկական լուրջ գիտություն, որ կոչվում է քնաբանություն: Այն ուսումնասիրում է, ոչ միայն մարդկանց քունը, այլ նաև երազները:
Փորձը ցույց է տալիս, որ մարդիկ հիմնականում պատմում են բացասական բնույթի երազներ, քանի որ դրանք իրենց ներքին հոգեբանական վերապրումներն են: Մարդիկ հիշում են միայն այն երազները, որոնք, այսպես ասած, իրականացել են, սակայն դրանք մարդու տեսած բոլոր երազների մի այն մի չնչին մասն են կազմում: Եվ ի վերջո, թե’ բժիշկները, թե’ հոգևորականները և հատկապես հոգեբանները պնդում են, որ մարդն ինքն իրեն ծրագրավորելով ենթագիտակցորեն կատարի քայլեր, որպեսզի իրականություն դառնա իր երազը:

Բժիշկ նյարդաբան – քնաբար Սամսոն Խաչատրյանն ասում է, որ պրոգնոզը գիտական բացատրություն չունի, սակայն եթե մարդ ներքուստ հավատում է, ապա նրա հետ կարող է պատահել ամեն ինչ:

Գիտնականներն ասում են, որ երազներ տեսնելիս մարդը լիցքաթափվում է, քանի որ քնի մեջ ստեղծվում են արհեստական իրավիճակներ, որի ընթացքում մարդ փորձում է լուծել արթուն ժամանակ իրեն խանգարող պրոբլեմը կամ չլուծվող խնդիրը:
Այս տեսության համաձայն, քունը ադապտացիոն //հարմարվողական// ֆունկցիա: Սա օրվա ընթացքում ստացած ինֆորմացիան վերապրելու, սովորելու փուլ է: Եթե օրվա ընթացքում մարդ մի բան է սովորում, ապա քնած ժամանակ ուղեղն այդ ինֆորմացիան վերլուծում, դասավորում է դարակներում: Եվ եթե մարդ հանգիստ է քնել ու այլ խնդիրներ ավելի շատ չեն գրավել նրա ուշադրությունը, ապա քնի ժամանակ մարդ արմատացնում է գիտելիքները:

Մարդն իր կյանքի առնվազն մեկ երրորդն անց է կացնում քնած:
Դեռ ընդամենը մի քանի տարի առաջ բժիշկները վստահ էին, որ քնի մեջ մարդիկ երազներ են տեսնում, քանի որ օրգանիզմն այդ ժամանակ հանգիստ վիճակում է: Պարզվում է, սակայն, որ քունը բնավ պասիվ վիճակ չէ…
Գիտնականների բազմաթիվ ուսումնասիրություններ ցույց տվեցին, որ քնի ժամանակ մարդու օրգանիզմն ակտիվանում է, բոլոր օրգանները սկսում են ինտենսիվորեն փոխազդել: Բացի այդ, քնի պրոցեսը զուգորդվում է մեծ քանակությամբ էներգիայի ծախսով:

Բժիշկ նյարդաբան-քնաբան Սամսոն Խաչատրյանն ասում է, որ բժիշկ -գիտնականների համար մեծ հայտանագործություն էր այն փաստը, որ քնած մարդու բոլոր օրգաններն ակտիվանում են: Այլ կերպ ասած քունը մեկ այլ տիպի ակտիվ վիճակ է:
Փաստորեն ակտիվացմանը զուգահեռ ուղեղը սկսում է պատկերներ ստեղծել: Փորձերից շատ տվյալներ ստացվեցին, որոնք ցույց են տալիս, որ արթուն վիճակի ապրումները ուրիշ միջավայրի պատկերով արտացոլվում են որպես երազներ:

Էլեկտրադիագնոստիկ սարքերի օգնությամբ գիտնականները կարողացել են պարզել, որ քունն ունի երկու փուլ` ռեմ և ոչ ռեմ: Այդ ռեմ փուլի ժամանակ է հենց, որ մարդիկ երազներեն տեսնում: Սամսոն Խաչատրյանն ասում է, որ երազներ տեսնում են բացարձակապես բոլորը, սակայն կախված այն փաստից, թե նրանք որ փուլի ժամանակ են արթնացել, կարող են երազները հիշել կամ ոչ:

Մարդականց մի մասը վստահորեն պնդում է, որ երազները միշտ լինում են գունավոր, իսկ մյուսները` վստահեցնում է, որ սև ու սպիտակ երազներ է տեսնում: Հոգեբան Սոֆիա Վարդանյանի կարծիքով սա նորմալ բացատրություն ունի՝ կանայք գունավոր երազներ են տեսնում, տղամարդիկ սև ու սպիտակ…
Ըստ հոգեբանի կանայք գունավոր երազներ են տեսնում, քանի որ նրանք ավելի էմոցիոնալ են:
Սակայն բժիշկ Սամսոն Խաչատրյանը համաձայն չէ այս տեսակետի հետ: Նա ասում է, որ բոլոր մարդիկ տեսնում են թե գունավոր, թե երկգույն երազներ, պարզապես մարդկանց մի մասը լավ է հիշում երազները, մյուս մասը` ոչ:

Գիտական մի տեսակետի համաձայն երազը օրը վերապրելու փորձ է, սակայն սա միայն տեսություն է: Բժիշկ Սամսոն Խաչատրյանն ասում, թե հնարավոր է, որ այս տեսությունն էլ հետագայում փոփոխությունների ենթարկվի, քանի որ մինչև վերջնական պատասխաններ ստանալը, գիտությունը շատ գործ ունի անելու:
Իսկ հոգևորականների տեսակետը երկար տարիների ընթացքում լուրջ փոփոխությունների չի ենթարկվել: Խնդիրը բնավ դոգմաների մեջ չէ:
Առաջին հայացքից, իսկապես, կարող է թվալ, որ բժիշկների ու հոգևորակաների տեսակետներն իրար հակասում են, սակայն` միայն առաջին հայացքից:
Բանն այն է, որ նրանք խնդիրը դիտարկում են տարբեր կողմերից: Եթե բժիշկներն ասում են, որ մարդու գլխուղեղում կան երազների համար պատասխանատու կենտոններ, բնավ չի նշանակում, որ նրանք ժխտում են, որ այդ կենտրոնները ստեղծվել են Աստված –մարդ կապն ապահովելու համար: Ճիշտ այնպես, ինչպես հեռախոսն է ապահովում երկու և ավելի մարդկանց կապը: Եթե տարիներ հետո հեռախոսի կարիքը մարդն այլևս չունենա, չի նշանակում, որ մեր օրերում այն հենց այնպես է ստեղծվել: Չնայած, ըստ բժիշկների, քնել ու երազներ տեսնելը չափազանց կարևոր դեր ունեն մարդու ֆիզիոլոգիայում:

Եթե բժիշկները փորձում են ամեն ինչ ֆիզոլոգիայի օրենքների վերածել և այդ կողմից դիտարկել երևույթը, հոգեբաններն ամեն ինչ բացատրում են հո•եբանությամբ:
19-20-րդ դարերում հոգեբան Ֆրոյդի տեսությունը համարվում էր ամենահիմնավորը: Ֆրոյդը փորձում էր երազները բացատրել հոգեվերլուծության մեթոդով: Նա ասում էր, որ մարդու ցանկություններով, բնազդներով ու հոգեվիճակով են պայմանավորված երազները: Վերլուծելով երազները` նա եզրակացություններ էր անում մարդու հոգեկանի վերաբերյալ:
Կարճ ասած` քնի ու երազների մասին դեռ բացահայտումներ շատ են լինելու…
Կքնենք, կտեսնենք…

Բարև ձեզ

Ես եկել եմ ……………..